M I L A A N  10
Winter 2013
Achter de balie zit een vriendelijke dikzak die moeilijk in beweging te krijgen lijkt. Ik wil graag het oude Romeinse forum zien, leg ik hem uit. Dat moet hier onder de bibliotheek liggen. Hij knikt en zegt dat dat inderdaad zo is, maar dat ik er niet heen kan, omdat ze bezig zijn het uit te graven. Maar, hij kan me misschien wel helpen en staat op.
In alle vroegte ben ik vanmorgen naar de Biblioteca Ambrosiana vertrokken, die aan de Piazza San Sepolcro ligt. Precies hieronder lag 2000 jaar geleden het hart van de stad, hier bouwden de Romeinen het forum.

Hoofdstad
Milaan moet in de vierde eeuw na Christus al een indrukwekkende stad zijn geweest. Er is een lofzang uit die tijd bekend van de dichter Ausonius waarin hij Milaan prijst om “haar grootsheid, haar schoonheid, de pracht van haar gebouwen, haar rijkdom en haar overvloed aan alles.”
Milaan was inmiddels de hoofdstad van het West-Romeinse rijk en de residentie van de keizers. Milaan lag veel centraler dan Rome. Het gevolg was dat de stad steeds meer het uiterlijk van een keizerlijke hoofdstad aannam, met alle pracht en praal die daarbij hoorde.

Animatie
De aardige maar wel erg dikke receptionist van de Bibloteca Ambrosiana is opgestaan, wenkt me met een “kom mee” en schommelt de hal door. Hij gaat naar een soort glazen tafel en vertelt dat er een animatie is gemaakt van dat deel van het forum dat al is uitgegraven. Hij raakt de tafel een beetje huiverig aan “ik ben hier niet zo handig in” verontschuldigt hij zich. Maar samen, als twee halve digibeten, komen we er uit en daar komt de animatie te voorschijn. Ik kan het beeld sturen door over het scherm te vegen en kan zo de hele kelder afspeuren.
Het forum moet erg mooi geweest zijn, met zuilengalerijen vol beelden. Ik zie nu inderdaad de vloer van het oude forum, de goten in de weg zijn nog duidelijk zichtbaar. Verder zie ik oude stenen en stukken van pilaren.

Romeins forum
Terwijl ik via de animatie de kelder afstruin, geeft Dikkertje, zo heb ik hem maar even gedoopt, aanvullend commentaar. “De plek waar het forum was, was al eeuwen voor de geboorte van Christus bewoond” vertelt hij. “Hier was het centrum van het stadje dat Milaan toen nog was, hier ontmoette de bewoners elkaar. Rondom het forum waren winkels en zaten verkopers met hun waar in de portieken. Ook stonden er standbeelden.”
Ik lees later dat rondom het jaar nul, tijdens de regering van keizer Augustus, het forum werd betegeld en gedecoreerd. Er stonden ook tempels en een basilica. In de basilica werd recht gesproken, was de administratie van de stad ondergebracht en zetelde de Senaat.
Dikkertje vertelt me dat het de bedoeling is dat er in de toekomst glasplaten over de afgraving worden gelegd, zodat het publiek daaroverheen kan lopen en zo door het glas heen het forum kan bekijken.
Het forum van Milaan heeft nog tot de negende eeuw na Christus voortbestaan. Daarna moest het steeds meer plaats maken voor nieuwe gebouwen.

Mediolanum
Milaan ontstaat in de vierde eeuw voor Christus. Deze streek is dan al sinds de bronstijd bewoond. Eind 400 v.Chr. vestigen zich Kelten en Galliërs in het gebied. De Kelten gaven Milaan haar naam ‘plek in het midden’ wat gelatiniseerd Mediolanum wordt.
De Galliërs waren veroveraars, maar werden omstreeks de 2e eeuw voor Chr. tegengehouden door de Romeinen. Die begonnen een oorlog op de hele Povlakte, in 222 v.Chr. werden Milaan en Como veroverd en een paar jaar later was de Romeinse hegemonie een feit.
Milaan lag op een kruispunt van wegen en werd daardoor al snel heel belangrijk. Julius Ceasar gebruikte Milaan als basis voor zijn veldtochten naar Gallië. Al snel ontvangt de stad de eervolle titel van keizerlijke kolonie.
In 286 wordt het officiëel een keizerlijke residentie als keizer Massimiano hier in een paleis neerstrijkt. Het is inmiddels de tweede stad van het westen, na Rome.

Nieuwe laarzen
Inmiddels is het halverwege de ochtend. Ik heb even genoeg van de oudheid. Voordat ik me vanmiddag op het Sforza-kasteel ga storten, ga ik eerst een paar laarzen kopen. Keus genoeg, zie ik, ik stap de eerste de beste schoenenzaak binnen. Ik neus wat rond en raak in gesprek met de bedrijfsleider.
Hij spreekt vloeiend Italiaans, ik denk met een Italiaan van doen te hebben. Dan vertelt hij dat hij uit Egypte komt. “Ik woon hier nu dertien jaar” vertelt hij. “Ik heb een jaar aan de universiteit Italiaans geleerd en ik heb ook nog vele cursussen gevolgd”. Nou, dat is te horen.

We krijgen een gesprek over de verschillende culturen waarmee hij in zijn winkel geconfronteerd wordt. Hij legt me het verschil tussen een Italiaan en een Nederlander uit qua kleedgedrag.
“Een Nederlander koopt eerder een bepaald kledingstuk omdat het hem beschermt tegen de regen of omdat het een praktische functie heeft. Een Italiaan vindt het veel belangrijker hoe het staat, of hij erin gezien wil worden.”
Daar zit iets in, denk ik, en ga zelf even later met een paar mooie maar hele praktische lage laarsjes zonder hoge hak de deur uit. Ik wil er wel op kunnen lopen….

Castello Sforza
Op één van de vele verwarmde terrassen op de Piazza Cordusio neem ik een apératief en eet een broodje. Midden op het plein staat een evangelist te preken. Een kring van mensen staat eromheen. De man gaat flink te keer, heerlijk om het tafereel vanuit mijn stoel met een warme straalkachel in m’n nek te kunnen bestuderen.
Dan ga ik naar het Sforza-kasteel. Ik ben er de afgelopen week al een paar keer in de buurt geweest. Heb er op zondag heerlijk door het park gelopen. Maar nu is het kasteel dan toch echt aan de beurt voor een bezoek.

Viconti’s
Het was Galeazzo Visconti die in 1358 de opdracht gaf tot de bouw van het kasteel. Zijn opvolgers maakte er een groot vierkant bouwwerk van, iedere zijde was 200 meter lang en op iedere hoek kwam een toren. Toen Filippo Maria Visconti in 1447 overleed, was er geen opvolger. Hiermee kwam een einde aan de macht van de Visconti’s.
Een groep Milanese edelen riep de Repubblica Ambrosiana uit en wilde de stad verder besturen. Ze lieten het kasteel neerhalen. Om de stad tegen de Venetiaanse Republiek te beschermen riepen ze de hulp in van een condottiere uit Cremona: Francesco Sforza. Deze hielp hen de Venetianen te verjagen, maar vervolgens greep hij zelf de macht.

Sforza-dynastie
Dit betekende na 3 jaar het einde van de republiek en het begin van de dynastie van de Sforza’s. Hij liet op de resten van een burcht van de Visconti’s een nieuw kasteel bouwen. Het werd opnieuw een kasteel in Renaissancestijl, groot, vierkant en met vier torens. Omdat de Sforza’s er wilden gaan wonen, schakelden ze artiesten in om het kasteel van binnen te verfraaien.
Zo beschilderde Leonardo da Vinci diverse zalen met de prachtigste fresco’s. In de Sala delle Asse bracht hij groentemotieven aan. Bramante decoreerde de Sala del Tesoro met fresco’s en de Sala della Balla decoreerde hij met de (helden)daden van Francesco Sforza.
In de eeuwen die hierop volgden, kreeg het kasteel steeds nieuwe functies. Na de val van de Sforza’s deed het ook een tijdje dienst als kazerne. Napoleon liet aan de plattelandszijde een plein voor parades aanleggen. Na de Italiaanse eenwording kwam hier het Parco Sempione, nu een grote groene long midden in het stadscentrum.

Martini Bar
Aan het eind van de middag ga ik te voet terug naar het hotel. Het is een hele tippel. Als ik voor de zoveelste keer de Martini Bar passeer, naast de winkel van Dolce&Gabbana, besluit ik maar gewoon naar binnen te gaan, al loop ik in mijn gewone kloffie. Ik word meteen opgevangen door een ober in een strak zwart kostuum.
Binnen is de inrichting ook al even strak en zwart. Ik laat me op een lage leren (zwarte) bank neerzakken en bestel een thee. Als ik om me heen kijk, zie ik hier en daar stelletjes zitten. Ik ben de enige die er onderuitgezakt bijzit, want ik ben moe. Achter de bar staat een meisje de meest kleurige en ingewikkelde cocktails klaar te maken die mooie obers dan weer zwierig naar de klanten brengen. Ook trippelt er een superslank meisje in zwarte outfit voor de ingang op en neer. Ook zij heeft een rol als gastvrouw, want iedere keer als er mensen binnenkomen, werpt ze zich, volgens mij, geheel overbodig, op de gasten en begeleidt ze hen naar een tafeltje.

De wc is in een zwart labyrint achter de bar. Op de heenweg vind ik het nog wel. Maar als ik uit het toilet stap, vind ik mezelf terug in de pikzwarte ruimte, met twee zwak verlichte wastafels. De deur naar buiten kan ik slechts met moeite vinden want de hele wand is egaal zwart. Op de gang zie ik een man die ook vertwijfeld naar de juiste deur van de ‘heren’ zoekt. Ik ben blij als ik even later weer op de verlichte Corso Venezia loop.

Werkloze jongeren
’s Avonds ga ik weer bij mijn vaste trattoria tegenover het hotel eten. Al drie avonden zit ik er naast dezelfde man die ook aan een tafeltje alleen zit te eten. Naar aanleiding van berichten die ik in de krant heb gelezen, heb ik allerlei vragen. Ik besluit het er maar op te wagen.
Ik zeg dat ik net in de krant heb gelezen dat 41 procent van de jongeren hier werkloos is. Hoe zit dat? Nou daar wil hij wel iets over zeggen. “Ik heb zelf zaken en ik heb regelmatig personeel nodig. Maar hoe die jongelui zich dan presenteren! Kauwend op kauwgum, vaak met halfopen mond, en dan zitten ze vaak ook nog vol tatoeages. En dan die vragen?” Hij komt goed op stoom. “Het eerste wat ze willen weten, is wat hun arbeidsuren zijn, hoeveel vakantiedagen ze hebben en hoeveel ze gaan verdienen. Over het werk geen woord. Het is werkelijk bar en boos.”
De man staat niet echt open voor een dialoog. Als hij zijn gal heeft gespuwd, eet hij zwijgend verder en even later gaat hij met de eigenaar naar buiten. Eén van de obers knipoogt, misschien bedoelt ie dat ik de man maar niet al te serieus moet nemen.
Kort daarna verschijnen, ook in Nederland, berichten in het nieuws over hoe mensen met een uitkering zich op een sollicitatiegesprek dienen te presenteren. Als ik het lees, denk ik: waar heb ik dit eerder gehoord? Blijkbaar wordt ook in Nederland la bella figura steeds belangrijker.

Afgelopen week heeft de Biblioteca Ambrosiana het Romeinse forum voor publiek opengesteld.

Milaan