G R A D O
najaar 2014
Dit najaar was ik in Grado. De oude vissersplaats ligt op een eiland voor de lagunekust van de regio Friuli. Om er te komen, moet je een weg volgen die dwars door zee loopt en die Grado met het vasteland verbindt.
Zo op het eerste gezicht lijkt Grado niet erg interessant. Het stadje is uitgegroeid tot een vakantieoord. Op weg naar het centrum zie ik appartementen rondom een kunstmatig haventje. Maar als ik later op de dag het autoluwe deel binnenloop, word ik toch verrast. Grado heeft nog steeds een mooi oud hart, dat niet is aangetast.
Ik parkeer m’n auto aan de boulevard, een groot woord voor de rustige weg langs het strand met woningen en hier en daar wat horeca. Over een verhoogd wandelpad langs het strand loop ik richting het centrum. Het strand maakt op mij een intieme indruk. Geen rijen strandstoelen maar kleine bagni. Als ik met mijn ogen de kustlijn volg, zie ik dat de zandstrook nog kilometers doorloopt.

Badplaatsen
In de jaren ’60 ontdekten projectontwikkelaars de lagunekust tussen Triëste en Venetië. De immense stranden en het ondiepe zeewater waar je honderden meters in kan lopen, waarna het nog maar tot je knieën komt, leken heel geschikt voor gezinsvakanties. En dat bleek ook zo, want de vakantiedorpen die uit de grond werden gestampt, zoals Lignano Pineta, Lignano Sabbiadoro en Lido di Jesolo, trekken nog steeds veel vakantiegangers. Ook Grado stortte zich op het toerisme met alle lelijke bijverschijnselen vandien.

Boreto a la Graisana
Mijn maag knort. Eerst maar ergens gaan lunchen. Ik heb gelezen dat de culinaire specialiteit van Grado boreto a la graisana heet, dus ga ik op zoek naar een traditioneel restaurant. Even later zit ik op een terras met mooi gedekte tafels.
De boreto a la graisana is een eeuwenoud recept waar een stukje geschiedenis van Grado in besloten ligt. De vissersfamilies woonden vroeger lange tijd in hutten op de eilandjes in de lagune. Ze leefden van de resten van de visvangst. Van de vis die niet werd verkocht, werd ’s avonds met wat ingrediënten die ze in huis hadden een visschotel gemaakt. En dat generaties lang. Zo groeide het armelui’s eten uit tot een beroemde visschotel waar Grado heel trots op is. Als ik op internet kijk, stuit ik zelfs op een filmpje van een congres dat over de boreto gaat.
De boreto smaakt heerlijk, zeker met een goede witte wijn ernaast. Ik lees wat, praat met de ober en snuif de zeelucht op, ik zou hier nog uren kunnen zitten. Maar hup, een espresso en in de benen, op naar het oude centrum.

Toevluchtsoord
In de Romeinse tijd was Grado de haven voor de wat noordelijker gelegen belangrijke Romeinse stad Aquileia. In de nadagen van het Westromeinse rijk zochten de inwoners van Aquileia bij dreiging vaak hun toevlucht in Grado. Omringd door het zeewater, leek de stad minder gemakkelijk in te nemen. Ook bisschop Nicolaas van Aquileia zat hier korte tijd ondergedoken.
Ik wandel de hoofdstraat in met aan beide zijden trattoria’s met terrassen. Mensen zitten te eten aan houten tafels en stoelen, geschilderd in fleurige kleuren, het doet een beetje Grieks aan. Geen plastic meubilair gelukkig.

Oude stadshart
Dan sta ik opeens voor een prachtige oude kerk. En daarnaast nog één, en nog een doopkapel. Hier staat deeerste kathedraal van Grado, de Santa Maria delle Grazie, de eerste bouwwerkzaamheden begonnen in 452 na Christus.
De kerk staat naast de Sant’Eufemia met haar achthoekige doopkapel. Deze kerk heeft een prachtige mozaïkvloer. Het gebouw dateert evenals de Santa Maria delle Grazie uit de 5e eeuw en heeft ook diverse restauraties ondergaan. De kerken liggen midden in het oude stadshart.
Al wandelend raak ik verzeild in een buurt met enkele oude pleintjes en pittoreske straatjes. Het is hier stil, geen toerist te bekennen. Een oude vrouw zit voor haar huis. Hier vind je nog de sfeer uit de tijd dat hier alleen maar vissers woonden en hun vrouwen voor deze huisjes hun netten zaten te boeten. De oude vrouw kijkt me aan en we raken in gesprek. Vol heimwee vertelt ze me over het Grado uit haar jeugd. Hoe ze op zomeravonden met andere families buiten zaten. Een enkeling met een gitaar op schoot. En hoe die gitaarklanken hen aan het zingen brachten, vaak tot diep in de nacht. “Ti va un café?” vraagt ze me dan en even later krijg ik een klein kopje met heerlijk geurende diepzwarte espresso van haar.

Er zijn in Grado nog meer overblijfselen uit het verleden. Van het oude fort staat zowaar nog een toren overeind. Hier en daar zie ik ook nog de resten van de stadsmuren. En onder het gemeentehuis zijn nog overblijfselen van de vroegchristelijke basilica van Piazza Vittoria.

Lagunetochten
Grado ligt in een bijzonder natuurgebied. Er worden officiële excursies gegeven, maar daarnààst verdient menig visser er een centje bij door toeristen door de lagune te varen. Dit natuurgebied heeft, zowel natuurliefhebbers (vogelaars!) als cultuurzoekers veel te bieden. Op één van de eilanden ligt het sanctuario van Santa Barbana, weer een kerkje uit de vroegchristelijke periode.

Zwart baantje
Tijd voor een biertje. Ik loop een café binnen waar ik geen toeristen zie en raak in gesprek met een groepje ouderen dat rond de stamtafel zit. Het gaat al gauw over de Europese Unie en de crisis. Een mevrouw vertelt dat ze van 500 euro per maand aan pensioen moet leven. Dat gaat natuurlijk niet en al gauw blijkt dat ze er allemaal een zwart baantje bij hebben. Een voormalig visser vertelt dat hij nu voor toeristen hun boten bevaart. Ook zijn er vaak klusjes in de haven. De vrouw in het gezelschap past op kleine kinderen en zo scharrelen ze allemaal hun geld bij elkaar. Ik zeg maar niets over onze AOW want dat kennen ze in Italië niet. Op de drank besparen ze in ieder geval niet, er wordt op van alles en nog wat geproost.
Ik rijd Grado uit via de westzijde. Daar passeer ik een grote jachthaven vol schepen, grote hotels en duur uitziende appartementen. Als ik over de weg door het water weer terugrijd naar het vasteland zie ik mannen die in hun oude kloffie aan de waterkant zitten te vissen.

Grado